Bingöl İlinin Coğrafyası, Yüzölçümü, Nüfusu ve İklimi
Sayfa Başlıkları
Bingöl Coğrafi Konumu
Ülkemizin Doğu Anadolu Bölgesinin yer alan illerimizden birisi olan Bingöl iline coğrafyası, iklimi, yüzölçümü ve nüfusu bakımında kısaca göz atalım.
41º 20 ve 39º – 56º doğu boylamları ile 39º – 31 ve 36º – 28º kuzey enlemleri arasında yer alan Bingöl ilinin komşuları Muş, Erzurum, Erzincan, Tunceli, Elazığ, Diyarbakır’dır. Bingöl Yukarı Fırat Bölümünde yer alır. Bingöl’ün merkezi dahil 8 ilçesi bulunmakta. Bunlar Merkez, Genç, Karlıova, Kiğı, Adaklı, Yayladere, Solhan ve Yedisu’dur. İl Merkezi denizden 1151 metre yükseklikte Çapakçur ovasının kuzeybatı köşesinde Murat suyuna Genç İlçesi civarında kavuşan Göynük suyunun bir koluna hakim düzlük üzerinde kurulmuştur. Elazığ – Tatvan yolu üzerindeki Bingöl, daha önceleri burada vadi içinde kurulu iken şehrin 1950’lerden sonra hızla gelişmesi sonucunda hakim olan düzlüğe taşınır.
Bingöl’ün Jeolojik Özellikleri
İl sınırları içinde arazi oldukça engebeli ve yüksek olup, denizden yüksekliği 1250 metreyi aşar Dağlar ve tepelik alanlar çok geniş bir yer kaplar. Yükseklikleri 2000 metreyi aşan dağlık alanlar ise 1500-2000 metre arasında yükseltiye sahip olan tepelik alanların 3. jeolojik zaman (meozoik Tersiyer) da tektonik hareketler sonucunda meydana geldiği tespit edilmiştir. Bingöl dağlarının yapısında genellikle bazalt ve andezitler bulunur. Kuzey-Batı Güney-Doğu yönünde uzanan Bingöl dağlarının kuzey yamaçları hafif eğimli olduğu halde güney kesimleri oldukça sarptır.
Bingöl Dağları
Bingöl arazisi çok dağlıktır. Yükseklikleri 3000 metreyi aşan dağlar bulunur. Dağlar üzerindeki yaylalar ve düzlüklerin yükseklikleri 2000 metreden aşağı düşmez. Ova niteliğindeki yerler bile 1000 metrenin üzerinde bulunmaktadır. Bingöl ovasının dört tarafı tarafı dağlarla çevirilidir.Dağların Yüksek kısımlarını doruklar, buzul gölleri, etek kısımlarını ise moren kalıntıları kaplar. Dağlar genellikle seyrek ormanlık olup, güney bölümlerinin bazı kısımları çıplaktır. Meşe ormanları dağların 1200möetreden aşağı kısımlarında görülür. Volkanik sahaların en çok rastlandığı yer Göynük suyu ile Peri suyu arasındaki bölgedir. Volkanik olan bu bölge çukurluk ve yükseltileriyle dağların genel durumunu bozacak niteliktedir. Ayrıca buradaki dağların bünyesinde kısmen bezalt türünde akıcı, kısmen andezit tipinde kıvamlı lavlar büyük yer tutar. Üçüncü zaman sonlarındaki tektonik olaylar neticesinde kırılmalardan sonra yeryüzüne çıkan lavlar bir örtü gibi etrafa yayılmıştır. Bu arada bazı kırılmalar sonucunda bu örtünün bazı kütleleri çökmüş, bazıları ise yükselmiştir. Bingöl İline adını veren Dağları bu zamanda oluşmuştur.
- Bingöl Dağı – 3250 metre
- Genç Dağı – 2940 metre
- Şeytan Dağı – 2906 metre
- Şerafettin Dağı – 2544 metre
Bingöl Ovaları
Bingöl’de dağlar orta kısımlarda birbirinde uzaklaşarak genişlemiş ve bu genişleyen yerde Bingöl ovası meydana gelmiştir. Bu ovayı bir çok akarsular çeşitli yönlerde parçalanmıştır. Ovanın yüzölçümü 80 km² olup deniz seviyesinden yüksekliği 1150 metredir. Bingöl Ovası’ndan; Genç, Karlıova ve Sancak Ovaları gibi küçük ovalar da mevcuttur.
Bingöl Akarasuları
Peri suyu
İl sınırları içindeki uzunluğu ilin en önemli Peri Suyu’dur. Toplam 258 Km. uzunluğa sahip Peri suyu’nun İl sınırları içindeki uzunluğu 112 km’dir. Karagöl ve Bingöl Dağları’ndaki kaynaklardan çıkan sular Karlıova İlçesinin kuzeybatısında Elmalı dersi ve Çerme’de Kalmas deresi ile birleşerek Peri Suyu’nu meydana getirirler. Peri suyu buradan itibaren güneydoğu yönünde akıp Kiğı sınırları içinde çorik dağı’ndan Fas deresini, daha güneyden Çobi Suyu ve kalman deresini alarak il sınırlarından çıkar. Tunceli il sınırları içinde geçerek Muzur suyu ile birleşir. Elazığ’da yeşildere civarında Fırat’a karışır.
Murat Nehri
İlin en önemli akarsularından biridir. Aynı zamanda Fırat’ın en büyük kollarından biridir. Nehir kaynağını Van Gölünün kuzeybatı ucundaki Aladağdan ve Bingöl dağlarından aldıktan sonra Malazgirt, Muş, Bulanık ve Bingöl gibi yer yer yüksek ovaları ve dağları doğu-batı doğrultusunda aşarak Elazığ İli sınırlarına girer. Keban ilçesinin kuzeydoğusunda karasu ile birleşerek Fırat Nehrini meydana getirir. Murat Nehri’nin Bingöl İli içindeki toplam uzunluğu 96 km.dir.
Göynük Suyu
Murat Nehri’nin bir kolu olan Göynük suyunun başlangıç ve bitiş noktaları İl sınırları içinde kalmaktadır.Bingöl dağları’nın batı yamaçlarındaki Karkapazarı Köyünden doğup çoriş dağlarından bazı dereleri alarak Ekinyolu Köyü yakınındaki Mendo Suyu ile birleşir. Bundan sonra Genç İlçesi yakınındaki Murat Nehri’ne karışır.
Bingöl Gölleri
Bingöl İli sınırları İçerisinde büyüklük açısından önemli sayılabilecek herjangi bir göl yoktur. Fakat çok sayıda buzullar tarafından açılmış sirk adı verilen küçük göl vardır. Bu göllerin en önemlileri şunlardır;
- Gölbahri
- Kerkis Gölü
- Zırlır Gölü
- Sar Gölü
- Kuş Gölü
- Harem Gölü
- Er Gölü
- Kıllı Göl
- Manastır Gölü
- Belli Göl
- Karlı Göl
- Çili Göl
- İçme Gölü
Bingöl Yaylaları
- Bingöl Yaylası
- Şerafettin Yaylaları
- Çötele (Çotla) Yaylası
- Hırhal Yaylası
- Çavreş Yaylası
- Kiğı Yaylası
- Dağın Düzü Yaylaları
- Karer Yaylası
Bingöl de Basınç ve Rüzgar
İlkbaharla birlikte hava ısınmaya başlasa da çevredeki dağların yüksekliği sebebiyle dağlık kısımların nisbetten soğuk olur. Ova ve dağlar arasında görülen basınç farkından ötürü ovaya doğru bir hava akımı görülür. Sonbahar ve kış mevsiminde ise Sibirya’daki yüksek basınç merkezi Bingöl’üde etkisi altına alır. İlde hakim olan rüzgarlar genellikle batı –kuzeybatı istikametinden eserler.
Bingöl Yüzölçümü
Yüzölçümü 8.253 kilometre karedir. Bingöl’ün yüzölçümünün yüzde 22.82’si merkez ilçeye aittir. Merkez ilçeden sonra sırasıyla Genç Karlıova ve Solhan gelmektedir. Rakımı en düşük ilçeler İl merkez ve Genç ilçe merkezidir. Rakımı en yüksek ilçe ise Karlıova’dır.
Bingöl Nüfus
2012 yılında yapılan nüfus sayımına göre Bingöl ilinin nüfusu 262.507’dir. Bu nüfusun %43’ü kırsal alanda yaşarken %57’si şehirde yaşamaktadır. Ayrıca nüfusun %51.3’ü erkek iken %48.7’si kadındır.
Bingöl il nüfus bilgileri | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Yıl | Toplam | Kır – Şehir | Erkek – Kadın | |||||||||||
1965 |
150.521 | 130.120 | 20.401 | 77.758 | %51.7 | %48.3 | 72.763 | |||||||
1970 |
177.951 | 142.500 | 35.451 | 91.480 | %51.4 | %48.6 | 86.471 | |||||||
1975 |
210.804 | 164.843 | 45.961 | 110.954 | %52.6 | %47.4 | 99.850 | |||||||
1980 |
228.702 | 173.705 | 54.997 | 117.134 | %51.2 | %48.8 | 111.568 | |||||||
1985 |
241.548 | 180.349 | 61.199 | 120.075 | %49.7 | %50.3 | 121.473 | |||||||
1990 |
250.966 | 164.318 | 86.648 | 124.710 | %49.7 | %50.3 | 126.256 | |||||||
2000 |
253.739 | 130.269 | 123.470 | 131.440 | %51.8 | %48.2 | 122.299 | |||||||
2007 |
251.552 | 109.849 | 141.703 | 128.144 | %50.9 | %49.1 | 123.408 | |||||||
2008 |
256.091 | 118.805 | 137.286 | 130.979 | %51.2 | %48.9 | 125.112 | |||||||
2009 |
255.745 | 117.171 | 138.574 | 130.375 | %51 | %49 | 125.370 | |||||||
2010 |
255.170 | 117.101 | 138.069 | 128.731 | %50.5 | %49.6 | 126.439 | |||||||
2011 |
262.263 | 115.182 | 147.081 | 134.647 | %51.3 | %48.7 | 127.616 | |||||||
2012 |
262.507 | 112.341 | 150.166 | 134.570 | %51.3 | %48.7 | 127.937 |
Bingöl İklimi
Kuzeyden sokulan nemli-serin hava kütlelerine açık olması ve yükselti faktörü sebebiyle Bingöl ve çevresi yazları sıcak,kışları soğuk geçmektedir. Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünün verilerine göre Bingöl’de yıllık ortalama sıcaklık 12.1 derecedir. Yıllık yağış tutarı 873.7 mm. kadar olup, kar yağışlıgün sayısı 24.5 gün, donlu gün sayısı ise 94.1 gün kadardır.İlimizde belli başlı yaylalar ise; Bingöl Yaylası, Şerafettin Yaylaları, Genç’te Çötele (Çotla) Yaylası, Karlıova’da Hırhal ve Çavreş Yaylası, Kiğı’da Kiğı Yaylası ve Dağın Düzü Yaylaları, Adaklı’da Karer Yaylası’dır. Hayvancılık için de çok elverişli olan bu yaylalar, Beritan aşireti (Bertyan) ve çevre köyler için vazgeçilmez özelliklere sahiptir.
Yine bu yaylalarda yapılan arıcılıktan elde edilen bal yurdun her tarafından aranır duruma gelmiştir. İKLİM: Kuzeyden sokulan nemli-serin hava kütlelerine açık olması ve yükselti faktörü sebebiyle Bingöl ve çevresi yazları sıcak,kışları soğuk geçmektedir.Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünün verilerine göre Bingöl’de yıllık ortalama sıcaklık 12.1 derecedir. Yıllık yağış tutarı 873.7 mm. kadar olup, kar yağışlı gün sayısı 24.5 gün, donlu gün sayısı ise 94.1 gün kadardır.
Bingöl Bitki Örtüsü
Doğu Anadolu’nun en zengin orman alanlarına sahip olan İllerden biri olan Bingöl’de ağaç türü olarak meşenin meydana getirdiği ormanlar yaygındır. Bu ormanlar 1900 m. Yüksekliğe kadar yayılış gösterir.
Ancak ormanların uzun süre tahrip edilmesi sonucunda ve ormanların tam anlamıyla yok edildiği yerlerde bozkır (Step) bitki örtüsü görülür. İlin toplam arazisi 812.537 hektar olup bu arazinin kullanım durumu şöyledir; %7.28’i tarım arazisi, %27.92’si orman, % 10.25’i ağaçlandırma alanı, % 51’i mera, % 2.2’si çayır ve % 1.3’ü diğerleridir.